Nadszedł dzień kiedy poznaliśmy kolejnego, potrójnego laureata Nagrody Nobla, tym razem w dziedzinie fizyki. Zostali nimi Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger za ich pracę nad informatyką kwantową. Opracowane przez nich narzędzia położyło podwaliny pod nową erę technologii kwantowej - możliwość manipulowania i zarządzania stanami kwantowymi oraz wszystkimi ich warstwami właściwości daje nam dostęp do narzędzi o nieoczekiwanym potencjale. Anton Zeilinger badał zachowanie splątanych stanów kwantowych, a jego grupa badawcza zademonstrowała zjawisko zwane teleportacją kwantową, które umożliwia przeniesienie stanu kwantowego z jednej cząstki na drugą na odległość. Obecnie trwają intensywne prace badawczo-rozwojowe nad wykorzystaniem specjalnych właściwości poszczególnych systemów cząstek do budowy komputerów kwantowych, ulepszania pomiarów, budowy sieci kwantowych i ustanowienia bezpiecznej, szyfrowanej kwantowo komunikacji.1
My szczególnie kibicowaliśmy naszemu rodakowi profesorowi Arturowi Ekertowi z Uniwersytetu Oksfordzkiego, światowej sławy specjaliście z dziedziny kryptografii kwantowej. Kryptografia kwantowa to nauka zajmująca się możliwością wykorzystania układów kwantowych jako zaawansowaną metodę ochrony naszych danych przed atakami superkomputerów kwantowych.2
W latach 1901 – 2021 Nobla w tej dziedzinie przyznano aż 219 razy. Co ciekawe, osób które ją przyjęły było tylko 218, gdyż John Bardeen został dwukrotnie nagrodzony (w 1956 i 1972 roku). Wśród wszystkich zwycięzców były cztery kobiety: Marie Curie-Skłodowska, Maria Goeppert-Mayer, Donna Strickland oraz Andrea Ghez.3 Polka otrzymała wraz ze swoim mężem tę prestiżową nagrodę w 1903 roku za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości. W 1915 roku doszło do nieprzeciętnej sytuacji, bowiem angielski fizyk Lawrence Bragg w wieku 25 lat został najmłodszym laureatem za zasługi w analizie struktury krystalicznej za pomocą promieni rentgenowskich (rys.1).4
Fot.1 Spektrometr rentgenowski wykonany przez Williama Bragga.5
Ciekawostką jest, że Królewska Szwedzka Akademia Nauk aż sześciokrotnie zdecydowała się nie przyznać wyróżnienia z powodu braku w danym roku osób mających szczególny wkład w rozwój nauki. Wówczas na mocy zapisu w statucie Fundacji środki pieniężne przeznaczone na nagrodę przeszły na poczet nagrody w następnym roku.6 Co ciekawe, jeśli w kolejnym roku również nie wyłoniono by laureata, pieniądze i tym razem wrócą na konto Fundacji.
Warto wspomnieć, że każdy medal różni się w zależności od dziedziny w ramach której został wręczony. Rewers medalu Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk z fizyki i chemii przedstawia Naturę w postaci bogini przypominającej Izydę, wyłaniającej się z chmur i trzymającej w ramionach róg obfitości. Welon, który zakrywa jej zimną i surową twarz, podtrzymuje Geniusz Nauki (Fot. 2).7 Napis znajdujący się na medalu brzmi „Inventas vitam iuvat excoluisse per artes” co dosłownie znaczy „Dobrze jest polepszyć (ludzkie) życie poprzez odkrytą sztukę.”
Fot. 2 Awers i rewers medalu Nagrody Nobla z dziedziny fizyki i chemii.8
[1] https://www.thehindu.com/sci-tech/science/three-scientists-share-physics-nobel-for-quantum-mechanics/article65969760.ece
[3] Styl MLA: Fakty dotyczące Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Nagroda Nobla.org. Nagroda Nobla Outreach AB 2022. Wt. 4 października 2022. <https://www.nobelprize.org/prizes/facts/facts-on-the-nobel-prize-in-physics>
[4] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Bragg-William-Lawrence;3880249.html
[5] Fot. Grupa Muzeum Nauki. 1926-1021
[6] https://www.nobelprize.org/prizes/facts/facts-on-the-nobel-prize-in-physics/
[7] https://www.nobelprize.org/prizes/facts/the-nobel-medal-for-physics-and-chemistry/
